Ik ga dit keer wat vertellen over de truss-rod oftewel de halspen. Mijn uitgangspunt is de simpelste vorm: een houten hals met een dunne, ronde, aan één kant verankerde stalen pen als truss-rod. Aan het andere uiteinde zit een moer. Het oerprincipe zoals we dat bij onze geliefde Fender bassen tegenkomen.
Hoe werkt het?
De truss-rod is een metalen stang die over de lengte van de bashals onder de toets in de hals is ingebouwd, van topkam tot hiel. In gewoon Nederlands heet dat ding de halspen. Die halspen kan strakker en losser gezet worden door middel van een moer of schroef die aan een van de uiteinden toegankelijk is. Dat kan zijn aan de kop, net onder de topkam, of aan de andere kant, het uiteinde van de hiel. Het op spanning zetten van de halspen wordt gedaan om tegenkracht te geven aan de spankracht die de snaren op de hals uitoefenen. De snaarspanning, die afhankelijk van het soort snaren kan variëren van 60 tot 80 kg, trekt de hals een beetje hol – concaaf – in de lengterichting. Het meeste van de trekkracht wordt opgevangen door de sterkte van het hout van de hals, maar voor dat laatste stukje komt de halspen om de hoek kijken. Je wilt dat de hals recht aanvoelt om deze lekker te kunnen bespelen.
Door nu de moer of schroef aan te draaien geef je een tegenkracht ten opzichte van de snaren en trek je de hals weer recht(er). Je kan op deze manier je eigen favoriete mate van rechtheid “opzoeken”. Want helemaal recht is in de regel niet fijn. Het zijn maar kleine beetjes, dat aandraaien of weer wat losser zetten. Een achtste of een kwart slag en dan ben je er meestal wel. Zorg er bij doe-het-zelf voor dat je echt goed passend gereedschap gebruikt. Een halspen is er niet om enorme krachten op los te laten. Daar is het hele systeem te fragiel voor. Toch kom ik geregeld tegen dat de uiterste grenzen opgezocht zijn in een poging een probleem dat dieper ligt, aan de oppervlakte op te lossen.
Problemen en reparaties
De ideale hals is in ruststand recht. Ruststand betekent onbelast, dus geen snaren en de halspen niet aangespannen. Helaas is recht niet altijd het geval. Een hals kan in rust ook wat voorover of wat achterover staan. Dat eerst heet concaaf (hol), dat tweede convex (bol). Om te visualiseren hoe ik dat bedoel, moet je je inbeelden dat de bas in mijn beschrijving rechtop staat. En naar je toe. Bij een minimale concave stand van de hals kan deze correctie nog in het bereik van de halspen liggen, maar als er te weinig halspen overblijft om ook nog de snaarspanning op te vangen, dan gaat het nog wel eens mis. Uiteindelijk heeft een moer of schroef maar een beperkt bereik. Als je dus voor je gevoel onevenredig veel kracht moet gaan zetten op de moer, dan hou maar op, want je draait de boel sneller kapot dan je denkt.
Met een convexe hals moet je maar hopen dat de snaarspanning de hals weer recht genoeg trekt. Ideaal is dit niet. Overmatige concave en convexe halzen kunnen soms nog gerepareerd worden. Dit gaat in combinatie met een refret waarbij de toets tussen de fretwissel in weer rechtgemaakt wordt. Wat je ook nog wel eens ziet bij oudere halzen, is dat de moer steeds verder de hals in moet voordat deze grip krijgt. De oorzaak is meestal dat het hout waartegen hij drukt enigszins comprimeert onder de jarenlange druk die erop staat. Je ziet dit in eerste instantie aan een wat dieper dan normaal liggende stelmoer of -schroef.
Omdat er maar een beperkt stukje schroefdraad op de pen zit, kan het zijn dat de moer het eind van de draad bereikt vóór er al enige kracht is opgebouwd. Als je dan doorgaat, wordt er enorme schade aangericht (penbreuk, schroefdraad kapot), terwijl op tijd stoppen een relatief eenvoudige reparatie mogelijk maakt. Altijd dus voorzichtig aan en als er te veel kracht aan te pas lijkt te moeten komen: stoppen. Bij twijfel een specialist raadplegen. Beter een keer te vaak naar de dokter dan net die keer te laat. •
Oorspronkelijk gepubliceerd in: de Bassist #66 (oktober – december 2023).
https://www.debassist.nl/